Giai đoạn hiện nay, khi nhiều địa phương đang thực hiện sáp nhập đơn vị hành chính và rà soát lại quy hoạch, chính là “cơ hội vàng” để số hóa đồng bộ dữ liệu địa lý từ cấp xã, phường đến cấp tỉnh.
Trong tham luận tại hội thảo chuyên đề gần đây, ThS.KS. Bạch Ngọc Tùng, Phó Viện trưởng Viện Khoa học công nghệ Xây dựng AIST, nhấn mạnh rằng nền tảng dữ liệu địa lý (GIS) và hồ sơ quy hoạch điện tử chính là hạt nhân cho mô hình đô thị thông minh, đồng thời đóng vai trò là công cụ mạnh mẽ để cải cách thể chế quản lý quy hoạch hiện nay.
Thực tế nhiều năm qua cho thấy, công tác lập và quản lý quy hoạch tại Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào hồ sơ giấy hoặc file điện tử rời rạc, dẫn đến việc thông tin bị phân mảnh, thiếu liên thông, khó cập nhật và tra cứu. Điều này gây ra không ít xung đột giữa các loại quy hoạch như đất đai, giao thông, xây dựng, môi trường… Chuyển đổi số với việc xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu không gian thống nhất sẽ tạo ra một “bản sao số” – bản đồ ảo, đa chiều và sống động của đô thị, giúp chính quyền ra quyết định chính xác hơn, nhanh hơn, đồng thời tăng tính minh bạch và khả năng giám sát từ cộng đồng.
Ông Tùng cho rằng, giai đoạn hiện nay, khi nhiều địa phương đang thực hiện sáp nhập đơn vị hành chính và rà soát lại quy hoạch, chính là “cơ hội vàng” để số hóa đồng bộ dữ liệu địa lý từ cấp xã, phường đến cấp tỉnh. Việc này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí mà còn kiểm soát tốt hơn quy hoạch trong dài hạn, đặc biệt trong bối cảnh dữ liệu ngày càng trở thành tài sản chiến lược.
Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn 2024, cùng các văn bản hướng dẫn như Thông tư 16/2025/TT-BXD, đã tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho việc chuẩn hóa hồ sơ điện tử, phân lớp dữ liệu không gian đến 81 nhóm thông tin, đồng thời công nhận giá trị pháp lý của dữ liệu số. Đây là bước ngoặt về thể chế, cho phép chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, phân cấp mạnh cho địa phương và yêu cầu các địa phương phải xây dựng năng lực quản lý dữ liệu thay vì chỉ lập quy hoạch trên giấy như trước.
Không chỉ dừng ở việc số hóa để quản lý, nhiều địa phương đã chủ động biến dữ liệu quy hoạch thành công cụ xúc tiến đầu tư và tăng cường tương tác với người dân. Tại Ninh Thuận, hệ thống bản đồ số quy hoạch được ứng dụng để giới thiệu các khu đất mời gọi đầu tư, giúp doanh nghiệp “trải nghiệm tiền thực địa” từ xa. Một số nơi khác như Sơn La, Biên Hòa cũng cho phép người dân góp ý trực tuyến vào đồ án quy hoạch, từ đó tăng cường tính minh bạch và hiệu quả giám sát cộng đồng.
Từ thực tiễn triển khai, ông Tùng đề xuất cần sớm hoàn thiện thể chế liên quan đến cơ sở dữ liệu quy hoạch, luật hóa hệ thống dữ liệu quốc gia và có quy định chia sẻ dữ liệu thống nhất giữa các ngành, các cấp. Đồng thời, cần ban hành định mức, đơn giá cho hoạt động số hóa quy hoạch, đào tạo đội ngũ chuyên môn và triển khai thí điểm một số mô hình quy hoạch gắn với đầu tư. Việc coi chuyển đổi số là tiêu chí đánh giá đô thị thông minh và tạo điều kiện cho doanh nghiệp tham gia vào lĩnh vực này cũng là hướng đi quan trọng để mở rộng hệ sinh thái số trong quy hoạch.
Chuyển đổi số trong quy hoạch không chỉ là ứng dụng công nghệ, mà còn là cách để xây dựng một đô thị phát triển bền vững, minh bạch, hiệu quả, từ đó góp phần thúc đẩy cải cách thể chế, phục vụ người dân và doanh nghiệp tốt hơn trong thời kỳ mới.
Tâm An
