Phóng viên Báo Quân khu 7 đã có cuộc trao đổi với Kiến trúc sư Nguyễn Hữu Thái, nguyên Chủ tịch Tổng hội sinh viên Sài Gòn; Tiến sĩ sử học Nguyễn Nhã và Đại tá Trần Xuân Ban, nguyên Hiệu phó trường Sĩ quan Lục quân 2.
Phóng viên: Là người được chứng kiến thời khắc lịch sử ngay từ lúc Quân Giải phóng tiến vào Dinh Độc lập. Lúc ấy, cảm xúc của ông như thế nào thưa ông?
Kiến trúc sư Nguyễn Hữu Thái: Tôi có mặt ở Dinh Độc lập vào đúng thời khắc lịch sử 11 giờ 30, ngày 30/4/1975 với danh nghĩa là Chủ tịch Tổng hội sinh viên Sài Gòn lúc bấy giờ. Khi Quân giải phóng pháo kích dồn dập sân bay Tân Sơn Nhất, tôi nghĩ rằng cuộc chiến đấu cuối cùng đã bắt dầu. Tôi và Tiến sĩ Huỳnh Văn Tòng (nguyên Trưởng Khoa Báo chí Trường Đại học Mở Bán công Thành phố Hồ Chí Minh) cũng có mặt trong thời khắc những chiếc xe tăng của ta húc đổ cánh cổng Dinh Độc Lập. Khi các binh đoàn hùng mạnh của quân giải phóng rầm rập tiến vào đô thành, quân đội Sài Gòn tháo chạy nhưng chưa hạ vũ khí, súng vẫn nổ và dư luận tung ra tin đồn về một cuộc “tắm máu” sắp xảy ra, thì tiến sĩ Huỳnh Văn Tòng, tôi và nhà báo Huỳnh Bá Thành cùng một số nhân sĩ trí thức khác đã tập hợp sinh viên, kêu gọi mọi người bình tĩnh, tránh manh động, rồi xuống đường tiến về dinh Ðộc Lập để góp phần dàn xếp việc đầu hàng của chính quyền Sài Gòn sao cho êm thấm, tránh làm đổ máu nhân dân.
Sau khi Bùi Quang Thận lên nóc Dinh để cắm là cờ giải phóng thì tôi cùng Huỳnh Văn Tòng theo xe của Chính ủy Bùi Văn Tùng ra Đài Phát thanh để ghi âm lời tuyên bố đầu hàng của Tổng thống Dương Văn Minh. Tiếp đó, tôi cùng Huỳnh Văn Tòng lại tiếp tục lên sóng và tự xưng danh tính của mình cho nhân dân Sài Gòn biết và an tâm tiếp tục sinh hoạt bình thường. Đến lúc này, tôi thật sự xúc động và không thể nói được lời nào nữa. Nghe lời tuyên bố đầu hàng của Dương Văn Minh trong lòng tôi có một cảm xúc rất khó tả, nhưng tôi nghĩ đó là niềm vui thắng lợi. Trong đầu tôi chỉ thấy rằng Sài Gòn đã giải phóng, đất nước Việt Nam đã hòa về một mối.
Phóng viên: Những giờ phút lịch sử ấy, nhân dân Sài Gòn đã đón chào Quân Giải phóng thế nào thưa ông?
Kiến trúc sư Nguyễn Hữu Thái: Khi đã quá trưa, người dân Sài Gòn ngỡ ngàng nhìn thấy nhiều chiếc xe chở bộ đội , phần lớn là gốc miền Bắc đậu khắp nơi trên đường phố. Họ rất trẻ, họ nhìn đám đông chung quanh với một vẻ bỡ ngỡ và lạ lẫm. Hiển nhiên là người dân Sài Gòn không tìm thấy ở họ mảy may ánh mắt hận thù, trái với lời đồn đại kinh hoàng mà người dân thành phố được nghe trong những tuần lễ trước đó.
Sau mấy phút lạ lẫm, người ta ùa ra thăm hỏi, vui mừng nắm tay chào hỏi các chiến sĩ! Niềm vui thật sự vỡ òa trong các ngõ phố. Trong thoáng chốc cờ giải phóng không biết chuẩn bị lúc nào đã tung bay khắp nơi trong thành phố. Vào chạng vạng tối, các nhóm bộ đội lại nổi lửa nấu cơm ngay chỗ họ dừng chân, giống hệt như họ vẫn làm thường ngày ở chiến khu hoặc trên đường hành quân. Lớp trẻ thành phố vẫn tò mò bám sát hàn huyên đủ thứ chuyện, giống như những người anh em ở xa mới về nhà. Sài Gòn đêm 30/4 hầu như không ngủ. Niềm vui lớn đến quá nhanh, quá bất ngờ. Sài Gòn vẫn vẹn nguyên, không đổ nát. Với tôi, niềm vui ấy thật hạnh phúc.
Phóng viên: Thưa tiến sĩ Nguyễn Nhã được biết ông đã thu âm cuốn băng lời tuyên bố đầu hàng của Dương Văn Minh. Vì sao mà ông lại ghi âm cuốn băng này?
Tiến sĩ Nguyễn Nhã: Trước 30/4/1075, tôi dạy học ở Đại học Sư phạm Sài Gòn. Tôi là người sáng lập và cũng là Chủ nhiệm, kiêm Chủ bút Tập san Sử Địa (Đại học Sư Phạm Sài Gòn). Tôi là người nghiên cứu lịch sử nên tôi rất chú ý đến những biến động trong những ngày tháng 4/1975 và tôi biết tôi sẽ là chứng nhân cho sự kiện này.
Khi có tin đoàn quân giải phóng đang thần tốc tiến về Sài Gòn, tối 28/4 một quả đạn pháo rơi lạc vào nhà hàng xóm sát bên nhà tôi nhưng không nổ. Sáng ngày 29, tôi cùng gia đình tản cư ra trường học cạnh Nhà thờ Tân Định. Khi ra ở đây tôi có cảm nhận rõ rệt là một sự kiện lịch sử lớn đang đến gần. Tôi chuẩn bị sẵn cái máy Radio Cassette của chị tôi có chức năng thu âm rất tốt. Tôi cứ giữ cái máy dò hết từ đài này sang đài khác. Tôi nghĩ, nếu có gì thay đổi thì Đài Phát thanh sẽ phát ngay và tôi sẵn sàng ấn nút thu âm. Khi sóng Đài Phát thanh Sài Gòn chợt ồ lên, tôi xác định thời khắc lịch sử đã đến nên tôi ấn luôn nút để ghi âm, thu lại buổi phát thanh đầu tiên này.
Phóng viên: Vậy, cuốn băng ấy là cứ liệu lịch sử của thời điểm lịch sử phải không thưa ông?
Tiến sĩ Nguyễn Nhã: Cuốn băng ghi âm có chất lượng khá tốt, dài 30 phút, ghi lại lời tuyên bố đầu hàng của Tổng thống Dương Văn Minh vào trưa ngày 30/4/1975. Băng được ghi trực tiếp bằng Radio Cassette Hitachi. Chính nhờ vậy, toàn văn tuyên bố và diễn tiến cuộc lên sóng phát thanh được ghi lại hòa toàn trung thực và chính xác. Tôi nghĩ rằng từ tiếng nói quen thuộc trên sóng phát thanh đối với dân Sài Gòn lúc ấy đang hoảng loạn, kêu gọi bình tĩnh, cuộc sống trở lại bình thường về mặt tâm lý có ý nghĩa rất quan trọng đối với người dân Sài Gòn cũng như nhân dân miền Nam lúc bấy giờ.
Cuốn băng của tôi thu lại lời tuyên bố đầu hàng của Tổng thống Dương Văn Minh cũng là tài liệu duy nhất ghi lại buổi phát thanh đầu tiên này, trở thành cứ liệu lịch sử quý về thời điểm lịch sử của dân tộc.
Phóng viên: Là một trong những đơn vị tiến về Sài Gòn, lúc ấy tinh thần và ý chí của cán bộ, chiến sĩ trong đơn vị như thế nào thưa ông?
Đại tá Trần Xuân Ban: Khi Chiến dịch Hồ Chí Minh bắt đầu, lúc ấy tôi là Trung đoàn trưởng Trung đoàn 141, Sư đoàn 7, Quân đoàn 4. Trung đoàn chúng tôi được tăng cường 9 xe tăng T59, trong đó có 6 chiếc chở cán bộ, chiến sĩ của Đại đội 7 mang theo cờ Quyết chiến quyết thắng và cũng được tăng cường thêm 1 Tiểu đoàn vận tải chở quân thọc sâu vào đánh chiếm khu vực quận 1 Sài Gòn và đánh chiếm Dinh Độc Lập. Tôi trực tiếp cùng với cán bộ, chiến sĩ Đại đội 7 trên xe tăng tiến vào Sài Gòn.
Khi đến cầu Ghềnh tải trọng không cho phép xe tăng qua được nên chúng tôi phải quay lại đi theo đường xa lộ. Đến cầu Rạch Chiếc chúng tôi được trên báo địch đang tháo chạy và có rải mìn nên chúng tôi phải chuyển sang hướng khác. Vì phải di chuyển đổi đổi đường liên tục nên khi chúng tôi đến ngã tư Hàng Xanh thấy dòng người di chuyển vào hướng cầu Thị Nghè đông quá, ai cũng có cờ giải phóng trong tay, lúc này chúng tôi được tin Quân đoàn 3 đã vào đánh chiếm Dinh Độc Lập. Tuy không trực tiếp vào đánh chiến Dinh Độc Lập nhưng tinh thần và ý chí của cán bộ, chiến sĩ rất cao, rất quyết tâm, tất cả vì mục tiêu giải phóng Sài Gòn.
Phóng viên: Về đến Sài Gòn, ông cùng đồng đội thấy Sài Gòn được giải phóng ra sao?
Đại tá Trần Xuân Ban: Suốt từ ngã tư Hàng Xanh và dọc xuống cầu Thị Nghè người dân hai bên đường đổ ra chào đón bộ đội thật sự đông như ngày hội, cờ hoa rợp trời. Xe chúng tôi phải đi chậm vì dòng người quá lớn và quá đông. Bà con vui mừng tay bắt mặt mừng như là đã thân thiết từ lâu lắm rồi. 12 giờ trưa, khi vào đến cửa Dinh Độc Lập chúng tôi được lệnh tiếp quản Dinh thay cho Quân đoàn 3 và tiến hành tổ chức các lực lượng bảo vệ Dinh, đồng tiếp quản các trụ sở ở khu vực quận 1.
Cho đến giờ đã qua hơn 40 năm nhưng mỗi lần cứ đến ngày 30/4 tôi vẫn còn cái cảm giác bâng khuâng và ngỡ ngàng trước hình ảnh nguyên vẹn của thành phố Sài Gòn. Một thành phố hoa lệ hầu như không bị tàn phá, vẫn giữ nguyên tình trạng cho đến khi chúng tôi tiến vào. Hình ảnh người dân Sài Gòn ra đón đoàn quân với cờ hoa trong tay rồi hô vang hoan hô Quân giải phóng vẫn còn đọng lại mãi trong tâm trí của tôi không bao giờ phai nhạt.
Tuấn Anh (thực hiện)
