Tiêu chí sáp nhập: Dân số và diện tích là trọng tâm

Theo Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (sửa đổi năm 2022), các tỉnh phải đáp ứng các tiêu chí cụ thể để duy trì đơn vị hành chính cấp tỉnh:

Tỉnh miền núi, vùng cao: Dân số từ 900.000 người, diện tích từ 8.000 km², ít nhất 9 huyện.

Các tỉnh còn lại: Dân số từ 1,4 triệu người, diện tích từ 5.000 km², ít nhất 9 huyện.

Dựa trên số liệu dân số năm 2019 từ Tổng cục Thống kê và diện tích tự nhiên, nhiều tỉnh không đạt tiêu chí này. Một số ví dụ:

Bắc Kạn: Dân số 314.000 người, diện tích 4.860 km².

Hà Nam: Dân số 854.000 người, diện tích 861 km².

Ninh Bình: Dân số 984.000 người, diện tích 1.378 km².

Đắk Nông: Dân số 622.000 người, diện tích 6.509 km².

Ước tính, khoảng 10-20 tỉnh (tùy cách đánh giá) hiện không đáp ứng cả hai tiêu chí về dân số và diện tích, trở thành đối tượng tiềm năng cho sáp nhập.

Xu hướng phát triển và định hướng chính sách

Chủ trương sáp nhập tỉnh được nêu trong Kết luận số 126-KL/TW ngày 14/2/2025 của Bộ Chính trị, với mục tiêu tinh gọn hệ thống chính trị, giảm chi phí hành chính và tăng cường hiệu quả quản lý. Theo kế hoạch, giai đoạn 2022-2026 sẽ thí điểm sáp nhập, để rồi hoàn thiện vào giai đoạn 2026-2030. Xu hướng phát triển cũng cho thấy một số điểm nổi bật:

Đô thị hóa mạnh: Các tỉnh nhỏ gần thành phố lớn như Hà Nam, Bắc Ninh (gần Hà Nội) có thể bị sáp nhập để mở rộng không gian đô thị.

Liên kết vùng: Các tỉnh thuộc cùng khu vực kinh tế - văn hóa, chẳng hạn Hải Dương, Hưng Yên, Bắc Ninh ở đồng bằng sông Hồng, dễ hợp nhất để tạo động lực phát triển chung.

Tối ưu ngân sách: Giảm số tỉnh giúp tiết kiệm hàng nghìn tỷ đồng chi thường xuyên mỗi năm, như ý kiến của đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) từng nêu trước Quốc hội.

Ba kịch bản sáp nhập: Từ 63 xuống còn bao nhiêu?

Dự đoán số lượng tỉnh sau sáp nhập phụ thuộc vào mức độ quyết liệt của chính sách và cách áp dụng tiêu chí. Dưới đây là ba kịch bản khả thi:

1. Kịch bản giảm nhẹ: Còn 50-55 tỉnh

Phương án: Chỉ sáp nhập các tỉnh không đạt 50% tiêu chí (dân số dưới 450.000 người với tỉnh miền núi, dưới 700.000 người với tỉnh đồng bằng, hoặc diện tích quá nhỏ).

Ví dụ: Bắc Kạn (314.000 người) nhập vào Thái Nguyên.   Lai Châu (460.000 người) nhập vào Điện Biên. Hà Nam (861 km²) nhập vào Nam Định hoặc Hà Nội.

Kết quả: Giảm khoảng 8-13 tỉnh, còn 50-55 tỉnh.

Nhận xét: Đây là kịch bản thận trọng, tránh xáo trộn lớn, phù hợp với giai đoạn thí điểm 2022-2026.

2. Kịch bản giảm vừa: Còn 40-45 tỉnh

Phương án: Sáp nhập tất cả các tỉnh không đạt cả hai tiêu chí, đồng thời kết hợp với một số tỉnh nhỏ lân cận để tạo đơn vị mới đủ mạnh.

Ví dụ: Bắc Kạn, Cao Bằng, Lạng Sơn hợp thành một tỉnh vùng núi Đông Bắc. Hà Nam, Ninh Bình, Nam Định tái lập tỉnh “Hà Nam Ninh” (từng tồn tại giai đoạn 1976-1991). Hậu Giang, Vĩnh Long nhập vào Cần Thơ.

Kết quả: Giảm 18-23 tỉnh, còn 40-45 tỉnh.

Nhận xét: Kịch bản này cân bằng giữa mục tiêu tinh gọn và đảm bảo liên kết vùng, khả thi cho giai đoạn 2026-2030.

Kịch bản giảm mạnh: Còn 30-35 tỉnh

Phương án: Sáp nhập triệt để theo vùng kinh tế - xã hội, lấy các tỉnh lớn làm trung tâm, loại bỏ gần một nửa số tỉnh hiện tại.

Ví dụ: Hà Nội mở rộng, nhập Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Hà Nam. Hải Phòng nhập Thái Bình, Hải Dương. Đồng Nai, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu hợp thành một tỉnh Đông Nam Bộ lớn.

Kết quả: Giảm 28-33 tỉnh, còn 30-35 tỉnh.

Nhận xét: Đây là kịch bản táo bạo, phù hợp với ý kiến của một số chuyên gia như ông Lê Như Tiến (nguyên đại biểu Quốc hội) – người từng đề xuất giảm xuống một nửa số tỉnh – nhưng sẽ gây xáo trộn lớn về tổ chức và tâm lý xã hội.

Dự đoán khả thi nhất: Còn 40-45 tỉnh

Xét theo lộ trình do Bộ Nội vụ đề xuất (thí điểm 2022-2026, hoàn thiện 2026-2030) và kinh nghiệm sáp nhập cấp huyện, xã trước đây (giảm 8 huyện, 563 xã từ 2016-2021), kịch bản giảm vừa – còn 40-45 tỉnh – được xem là khả thi nhất đến năm 2030. Lý do:

Tính thực tế: Việt Nam chưa sẵn sàng cho sáp nhập triệt để do những phức tạp về địa giới, nhân sự và giấy tờ hành chính.

Kinh nghiệm lịch sử: Lần sáp nhập năm 1976 từng giảm từ 72 xuống 38 tỉnh, nhưng sau đó phải tách lại do khó quản lý, cho thấy cần thận trọng.

Mục tiêu chính sách: Giảm khoảng 1/3 số tỉnh (20-25 tỉnh) là mức hợp lý để cân bằng giữa tinh gọn và ổn định.

Từ 63 tỉnh hiện tại, Việt Nam có thể còn khoảng 40-45 tỉnh vào năm 2030 nếu thực hiện sáp nhập theo kịch bản vừa phải. Con số chính xác sẽ phụ thuộc vào quyết định cuối cùng của Bộ Chính trị và mức độ đồng thuận từ người dân. Dù ở kịch bản nào, xu hướng tinh gọn bộ máy là tất yếu, hứa hẹn mang lại nguồn lực lớn hơn cho phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra không ít thách thức về tổ chức và quản lý trong thập kỷ tới, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ các cấp chính quyền.

N.Đăng