Nguồn gốc nước ngoài
Vào giữa những năm của thập niên 1980, trong bối cảnh mối quan hệ nồng ấm với Mỹ, Trung Quốc đã mua 24 máy bay trực thăng đa năng S-70C-2 từ nhà sản xuất Sikorsky để trang bị cho quân đội; đây chính là phiên bản dân sự của trực thăng chiến đấu UH-60 Black Hawk nổi tiếng của Mỹ.
Vào đầu thập niên 1990, lãnh đạo quân đội Trung Quốc quyết định phát triển máy bay trực thăng hạng trung, có trọng lượng cất cánh xấp xỉ 10 tấn, tính cơ động tốt, đồng thời có những tính năng bay ưu việt, đảm nhận nhiệm vụ vận tải chiến thuật lục quân và tìm kiếm cứu nạn hải quân, hay trong những hoạt động dân sự như cứu nạn thiên tai; thay thế các mẫu trực thăng Mi-4 đã lạc hậu trong quân đội Trung Quốc.
Trực thăng S-70C-2 của Mỹ, nguyên mẫu được sao chép thành Z-20
Công việc sao chép và cải tiến thiết kế được thực hiện bởi Viện nghiên cứu và phát triển máy bay trực thăng AVIC Trung Quốc, máy bay được chế tạo tại Tập đoàn công nghiệp máy bay Cáp Nhĩ Tân (HAIG) và Tập đoàn công nghiệp máy bay Changhe (CAIC); trong đó HAIG được chọn làm nơi sản xuất và thử nghiệm các mẫu thử.
Dự án CMH/ Z-20 chủ yếu dựa trên thiết kế của trực thăng S-70C-2; tuy nhiên không chỉ dừng ở việc sao chép, một số cải tiến quan trọng được áp dụng; nhưng về cơ bản, hình dáng bên ngoài trực thăng Z-20 tương tự S-70C, những cải tiến chủ yếu là phần động cơ, hệ thống điều khiển…
Máy bay trực thăng Z-20 trong lần bay thử lần đầu tiên vào tháng 12 năm 2013
Nhìn bên ngoài trực thăng Z-20 của Trung Quốc có thiết kế khí động học tương tự như "nguyên mẫu" S-70C-2 của Mỹ với những đặc trưng: thân máy bay kéo dài, cấu hình thấp và chiều rộng lớn.
Các kỹ sư Trung Quốc đã không sao chép hệ thống động lực mà có những cải tiến mang "màu sắc" Trung Quốc; Z-20 sử dụng cánh quạt chính năm lá (S-70C-2 sử dụng cánh quạt 4 lá) và cánh quạt đuôi không sử dụng thiết kế nghiêng 20º như S-70C-2. Hộp số và động cơ được phát triển độc lập dựa trên kinh nghiệm của Trung Quốc.
Thông tin chính xác về động cơ Z-20 vẫn chưa được tiết lộ, chỉ biết máy bay lắp hai động cơ tua-bin phía trên thân, giữa hai động cơ là hộp số chính. Chưa có một thông tin nào cho thấy Z-20 được lắp động cơ của nước ngoài; những chiếc Z-20 thử nghiệm được trang bị động cơ WZ-9 hoặc động cơ WZ-11, WZ-16 do Công ty Công nghiệp Hàng không Quốc gia Trung Quốc (CNSAIC) sản xuất.
Động cơ WZ-9 (hoặc WZ-11, WZ-16) có công suất đạt 2.000-2.100 mã lực, cho phép máy bay có được tỷ lệ công suất cần thiết và đáp ứng các tham số bay theo yêu cầu.
Hiện vẫn còn một số chiếc trực thăng S-70C-2 phục vụ trong quân đội Trung Quốc
Hệ thống điều khiển của Z-20 được thiết kế lại dựa trên hệ thống điều khiển của S-70C-2 và có nhiều ưu điểm hơn của S-70C-2, ngoài ra Z-20 còn có chức năng tự động hạ cánh.
Phần còn lại của trực thăng Z-20 khác rất ít so với S-70C-2; với mục đích nhằm để vận chuyển người và hàng hóa, do vậy Z-20 có khoang hàng rộng. Trực thăng được điều khiển bởi hai phi công và có thể chở 10 người hoặc số hàng hóa tương đương.
Khi cần thiết, Z-20 có thể giải quyết các nhiệm vụ chiến đấu nếu được trang bị vũ khí. Các cửa bên có thể lắp đặt được súng máy, ngoài ra còn có các mấu có thể gắn các thùng phóng rocket, pháo 30 mm hoặc súng máy đa nòng hàng không.
Một mẫu Z-20 đang bay thử năm 2015
Nguyên mẫu trực thăng Z-20 đầu tiên được chế tạo vào cuối năm 2013, chuyến bay thử đầu tiên diễn ra vào ngày 23 tháng 12 cùng năm. Đến năm 2015, theo nhiều nguồn tin khác nhau cho biết, đã có 5 mẫu chế thử đã được hoàn thiện và thử nghiệm.
Từ các mẫu thử nghiệm đến sản xuất loạt theo quy trình chung của thế giới thường mất từ 4 đến 5 năm, Trung Quốc cũng không phải là ngoại lệ; đến đầu năm nay đã có những thông tin về việc giao những chiếc trực thăng Z-20 hoàn chỉnh cho khách hàng đầu tiên
Vào tháng 5 vừa qua, những bức ảnh đầu tiên về trực thăng Z-20 có số hiệu và màu sơn của quân đội Trung Quốc đã được công bố. Chiếc Z-20 này thuộc lữ đoàn đổ bộ đường không 161 thuộc Bộ Tư lệnh Trung tâm của của quân đội Trung Quốc.
Tất cả điều này cho thấy, việc sản xuất hàng loạt Z-20 đã được bắt đầu, và từ bây giờ, Z-20 sẽ được cung cấp với số lượng lớn cho quân đội Trung Quốc. Nhưng để có thể trang bị rộng khắp cho toàn quân, chắc chắn sẽ phải mất vài năm.
Chiếc Z-20 đầu tiên thuộc biên chế Lữ đoàn đổ bộ đường không 161 của Quân khu Trung tâm. Ảnh chụp tháng 5 năm 2019
Có lẽ Trung Quốc sẽ học Mỹ khi chế tạo những phiên bản Z-20 của hải quân giống như phiên bản trực thăng hải quân MH-60R Sea Hawk - “Diều hâu biển”, được tối ưu hóa cho tác chiến chống ngầm, chống tàu mặt nước, chi viện hỏa lực, tìm kiếm cứu nạn, hỗ trợ hậu cần….
Trước đó Trung Quốc đã nói về khả năng tạo ra một phiên bản Z-20 sửa đổi để xuất khẩu; nếu một phiên bản như vậy sẽ có hiệu suất khá cao nhưng giá thấp, nên được các nước đang phát triển quan tâm. Khách hàng đầu tiên có thể là Pakistan, Iran và các quốc gia khác ở Châu Á và Châu Phi.
Những tin tức gần đây về sự ra mắt của trực thăng Z-20 đã ghi dấu ấn lịch sử về sự phát triển của ngành công nghiệp hàng không Trung Quốc; khẳng định vị thế của Trung Quốc trong việc chế tạo loại máy bay trực thăng mới cho riêng mình cũng như khả năng sao chép ngược của họ.
Trực thăng Z-20 dựa trên ý tưởng và giải pháp mượn từ một mẫu máy bay nước ngoài, nhưng Trung Quốc đã có những cải tiến phù hợp với khả năng của họ. Kết quả là họ đã sao chép ngược thành công một mẫu máy bay trực thăng của phương Tây, ở một mức độ nào đó còn vượt trội so với bản gốc. Tuy nhiên không nên quên sự khác biệt lớn về thời gian ra đời của hai mẫu trực thăng.
Cần lưu ý rằng trong một thời gian dài, Trung Quốc tụt lại phía sau Mỹ, Nga và Tây Âu trong lĩnh vực chế tạo máy bay trực thăng đa năng hạng trung. Nhưng thời gian gần đây, tình hình bắt đầu thay đổi khi Trung Quốc thành công trong các dự án trực thăng Z-18 và Z-20; dù trên thực tế, Trung Quốc chưa độc lập phát triển được một mẫu trực thăng hạng trung nào, tất cả đều phải dựa trên công nghệ và sao chép các mẫu trực thăng của nước ngoài.
Tuy nhiên, cuối cùng PLA và các lực lượng khác của họ đã nhận được một phiên bản trực thăng cần thiết; mặc dù đi sau, nhưng Trung Quốc đang dần có được kinh nghiệm cho việc phát triển và chế tạo được tất cả các thiết bị hàng không cần thiết, và trực thăng Z-20 khẳng định thành công của họ trong chế tạo máy bay trực thăng, một lĩnh vực mà rất ít quốc gia có thể thực hiện được.
(Trường sĩ quan chính trị)