TOD là gì?

TOD (viết tắt tiếng Anh của cụm từ Transit Oriented Development) là mô hình phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng. Mô hình này lấy định hướng phát triển hệ thống giao thông công cộng làm cơ sở cho quy hoạch, phát triển đô thị; lấy đầu mối giao thông làm điểm tập trung dân cư nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất, công trình công cộng, góp phần giảm ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường.

Phát triển TOD nhằm mục đích giảm thiểu nhu cầu sử dụng phương tiện cá nhân, khuyến khích người dân sử dụng giao thông công cộng và tạo ra các khu đô thị bền vững, thân thiện với môi trường.

Các khu đô thị phát triển theo mô hình TOD thường được xây dựng xung quanh các ga tàu điện ngầm, xe buýt hoặc các phương tiện giao thông công cộng khác. Nơi này có mật độ dân cư cao và nhiều tiện ích như nhà ở, văn phòng, thương mại, dịch vụ, giải trí,... Các khu đô thị được thiết kế để có thể đi bộ, đạp xe hoặc sử dụng phương tiện giao thông công cộng một cách dễ dàng.

Đặc điểm mô hình TOD

- Tập trung gần các trạm giao thông công cộng: Các khu vực phát triển trong mô hình TOD được xây dựng gần các trạm tàu điện, xe buýt hoặc các tuyến giao thông công cộng chủ yếu. Điều này giúp giảm bớt sự phụ thuộc vào phương tiện cá nhân, đồng thời thuận tiện cho cư dân di chuyển dễ dàng đến các địa điểm trong thành phố.

- Tăng mật độ xây dựng quanh trạm giao thông: Mô hình TOD thường khuyến khích xây dựng các tòa nhà cao tầng, khu dân cư và văn phòng quanh các trạm giao thông. Mật độ cao giúp tận dụng không gian hiệu quả, giảm tắc nghẽn giao thông và tạo ra môi trường sống tiện lợi ngay gần các phương tiện công cộng.

- Khuyến khích đi bộ và sử dụng xe đạp: Mô hình này đề cao việc di chuyển bằng xe đạp và đi bộ, thiết kế các tuyến đường dễ dàng tiếp cận, an toàn cho người đi bộ, giúp giảm ô nhiễm môi trường mà còn tạo ra không gian xanh, cải thiện sức khỏe cộng đồng.

- Thiết kế bền vững: TOD đặc biệt chú trọng đến các yếu tố bảo vệ môi trường như tiết kiệm năng lượng và sử dụng các vật liệu xây dựng thân thiện với môi trường. Các công trình được thiết kế để giảm thiểu tác động tiêu cực đến hệ sinh thái và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.

- Cung cấp tiện ích công cộng trong khu vực: Mô hình TOD không chỉ là nơi sống mà còn là nơi cung cấp đầy đủ các dịch vụ thiết yếu như trường học, bệnh viện, khu vui chơi, giúp giảm tải cho các khu vực xa trung tâm và nâng cao chất lượng cuộc sống.

- Thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương: Mô hình TOD tạo ra không gian cho các doanh nghiệp, cửa hàng, và các khu vực thương mại phát triển ngay tại trung tâm các khu dân cư, tạo ra nhiều cơ hội việc làm và thúc đẩy nền kinh tế của địa phương phát triển.

Phát triển TOD trên thế giới

Hiện này, mô hình TOD đang được áp dụng thành công ở nhiều thành phố lớn trên thế giới. 

- Hồng Kông là một trong những nơi áp dụng TOD thành công nhất. Hệ thống MTR là xương sống của mô hình TOD ở Hồng Kông. Ở đây, đường sắt được xây dựng đồng thời cho các khu dân cư và thương mại ở phía trước hoặc gần đó. Mô hình này tận dụng giá trị đất tăng lên xung quanh các trạm giao thông để hỗ trợ hệ thống vận hành công cộng.

Điển hình như khu vực xung quanh ga tàu điện ngầm như Cửu Long hay Tseung Kwan O có các tòa nhà cao tầng với trung tâm mua sắm, văn phòng và nhà ở tích hợp. Hệ thống này đã giúp Hong Kong đạt được lợi nhuận lớn từ giao dịch công cộng, với doanh thu 1,5 tỷ USD vào năm 2014.

- Curitiba, Brazil là một trong những thành phố đầu tiên về TOD với hệ thống xe buýt nhanh (Bus Rapid Transit - BRT). Curitiba đã phát triển một hệ thống BRT hiệu quả, được gọi là "Rede Integrada de Transporte" (RIT), từ những năm 1970. Hệ thống này đóng vai trò là xương sống của mô hình TOD của thành phố. BRT của Curitiba có các làn đường dành riêng, nhà ga hiện đại và hệ thống vé thông minh, giúp hành khách di chuyển nhanh chóng và thuận tiện.

- Stockholm, Thụy Điển : Stockholm có một hệ thống giao thông công cộng phát triển và tích hợp, bao gồm tàu điện ngầm (Tunnelbana), tàu điện trên mặt đất (Tvärbanan), xe buýt và tàu hỏa ngoại ô (Pendeltåg). Stockholm đã thực hiện quy hoạch đô thị tích hợp, kết hợp phát triển nhà ở, thương mại và dịch vụ xung quanh các trạm giao thông công cộng.

- Portland, Oregon được công nhận là một trong những thành phố hàng đầu ở Mỹ về việc triển khai thành công mô hình TOD. Portland có một hệ thống giao thông công cộng đa dạng và hiệu quả, bao gồm: Hệ thống tàu điện nhẹ MAX (Metropolitan Area Express): Đây là xương sống của hệ thống giao thông công cộng của thành phố, kết nối các khu vực dân cư, thương mại và trung tâm việc làm; Hệ thống xe buýt; Hệ thống xe điện đường phố.

- Singapore:  tích hợp TOD vào mục tiêu tổng thể, với mạng lưới MRT (Mass Rapid Transit) kết nối khu dân cư, trung tâm thương mại và trường học. Các khu vực như Jurong East hay Woodlands được phát triển theo mô hình này.

- Tokyo là một trung tâm TOD tự nhiên, với mạng lưới tàu điện dày đặc và các khu vực đô thị phát triển xung quanh các ga lớn như Shibuya, Shinjuku. Hệ thống TOD của Tokyo giúp giảm ùn tắc giao thông, bảo vệ môi trường và tạo điều kiện cho lối sống tiện nghi, văn minh.

Mô hình TOD tại Việt Nam

Tại Việt Nam, TP.HCM và Hà Nội là hai đô thị trọng điểm, nơi tập trung dân số cao và đang phải đối mặt với những vấn đề phức tạp của đô thị hóa nhanh chóng. Cả hai thành phố đều đang trong giai đoạn triển khai những dự án giao thông công cộng lớn, như hệ thống metro và BRT (Bus Rapid Transit), mang lại cơ hội lý tưởng để ứng dụng mô hình TOD.

*Hà Nội đang từng bước xây dựng một hệ thống giao thông công cộng hiệu quả và quy hoạch đô thị theo hướng TOD, nhằm giải quyết các vấn đề giao thông và phát triển bền vững.

- Tuyến đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông đã đi vào hoạt động, đánh dấu bước đầu tiên trong việc phát triển hệ thống giao thông công cộng khối lượng lớn của Hà Nội. Các tuyến đường sắt đô thị khác đang được xây dựng hoặc quy hoạch, như tuyến Nhổn - ga Hà Nội, tuyến Yên Viên - Ngọc Hồi, hứa hẹn sẽ tạo ra một mạng lưới giao thông công cộng hiệu quả trong tương lai.

- Tuyến xe buýt nhanh BRT Yên Nghĩa - Kim Mã đã được đưa vào vận hành, góp phần tăng cường khả năng kết nối giao thông công cộng.

- Hà Nội đang tiến hành quy hoạch lại mạng lưới xe buýt để tăng tính kết nối và hiệu quả, hướng đến việc tích hợp chặt chẽ với hệ thống đường sắt đô thị.

*TP.HCM đang nỗ lực triển khai mô hình TOD để giải quyết các thách thức về giao thông, đô thị hóa và phát triển bền vững. Tuyến đường sắt đô thị số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) đã được đưa vào vận hành, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc phát triển hệ thống giao thông công cộng khối lượng lớn của TP.HCM.

Các tuyến đường sắt đô thị khác đang được quy hoạch và xây dựng, hứa hẹn sẽ tạo ra mạng lưới giao thông công cộng hiệu quả trong tương lai.
TPHCM đã triển khai một số tuyến xe buýt nhanh BRT, góp phần tăng cường khả năng kết nối giao thông công cộng.

TP.HCM phát triển 11 đô thị theo mô hình TOD

Theo Nghị quyết 98/2023/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP.HCM, Thành phố được phép thí điểm mô hình TOD và sử dụng ngân sách đầu tư công để bồi thường, hỗ trợ và tái định cư các khu vực gần nhà ga metro và nút giao Vành đai 3. TP.HCM xác định 2 giai đoạn triển khai TOD.

Trong đó, giai đoạn 2024 - 2025 sẽ thí điểm 9 vị trí xung quanh tuyến Metro số 1, số 2 và đường Vành đai 3. Cụ thể, Metro số 1: Khu vực quanh ga Phước Long (khu Trường Thọ, TP Thủ Đức), diện tích hơn 160ha.

Metro số 2: Ba vị trí gồm Ô phố I/82a, Tây Thạnh (26,65ha); Trung tâm Triển lãm và Trung tâm Thể dục thể thao quận Tân Bình (5,1ha); khu C30 gần ga Lê Thị Riêng (40,9ha).

Đường Vành đai 3: Các khu đất lớn như Nông trường Dừa (152,6ha) và khu đất Long Bình (29ha) ở TP Thủ Đức. Khu số 8 rộng 198,4ha ở Tân Hiệp, khu số 6 rộng 389,3ha tại Xuân Thới Thượng và khu 104,9ha ở Xuân Thới Sơn (huyện Hóc Môn).

Giai đoạn 2026 - 2028 sẽ tiếp tục triển khai các khu vực TOD bổ sung, đặc biệt tại hai vị trí là khu 290, 2ha tại xã Tân Hiệp (Hóc Môn) dọc Vành đai 3 và khu vực xung quanh ga Tân Kiên, huyện Bình Chánh (314ha) thuộc Metro số 3 nối dài và tuyến đường sắt TP.HCM - Cần Thơ.

Theo kế hoạch, trong quý II và III năm 2025 sẽ xác định ranh giới, quy hoạch và tính pháp lý của đất đai. Sau đó, quy hoạch sẽ được điều chỉnh trong quý II - IV/2025, thủ tục lựa chọn nhà đầu tư hoàn tất vào đầu năm 2026.

Hoàng An