Gần 60 tuổi, chống nạng đi học Cao đẳng Xây dựng và Đại học Luật để quản lý công ty vài trăm công nhân. Đó là câu chuyện của cựu chiến binh Phạm Hào Quang (64 tuổi, ở Q.Tân Phú, TP.HCM).
Vào ra chiến trường
Sinh năm 1954 ở xã Hưng Lộc, TP.Vinh (Nghệ An), đang học lớp 10 thì ông đi bộ đội, vào chiến trường B3 chiến đấu trong đội hình trung đoàn 66 (binh đoàn Tây nguyên), tiếp quản Sài Gòn ngày 30.4.1975 và làm nhiệm vụ quân quản TP.
Tháng 8.1975, thượng sĩ Phạm Hào Quang khoác ba lô ra Hiệp Hòa, Hà Bắc (nay là Bắc Giang) học khóa V-D28 (1975 - 1979) Trường Sĩ quan chỉ huy kỹ thuật thông tin. “Thật ra lúc ấy chỉ muốn thi Đại học Vinh và làm thầy giáo. Nhà có 8 anh em, trong đó 7 trai, anh cả thương binh Quảng Trị, anh thứ hai hy sinh ở Cần Thơ. Mình mà xin ra quân là mấy đứa em trai lại phải đi bộ đội, vào chiến trường Tây Nam đánh nhau mịt mù, nên cũng gắng theo học để phục vụ lâu dài và các em yên tâm sản xuất ở quê”, ông Quang kể.
Cuối năm 1979, sau khi kết thúc nhiệm vụ tăng cường chiến đấu chống quân Trung Quốc xâm lược tại mặt trận Lạng Sơn, Phạm Hào Quang về trường nhận bằng tốt nghiệp và được cử đi học thêm 6 tháng chuyên ngành thông tin không quân, sau mới nhận quyết định công tác tại Ban Thông tin, Phòng Tham mưu Sư đoàn không quân 376 đóng quân tại Tân Sơn Nhất, TP.HCM. Do là sĩ quan trẻ, lại đã trải qua chiến đấu nên trung úy Quang được điều sang làm nhiệm vụ quốc tế tại Trung đoàn căn cứ không quân 901 đóng ở sân bay Pochentong (PhnomPenh, Campuchia).
Đây là đơn vị tiền phương của Quân chủng Không quân (QCKQ) làm nhiệm vụ quốc tế tại chiến trường Campuchia. Cựu chiến binh Phạm Hào Quang kể: “Sang nước bạn làm việc, không khi nào được mặc quân phục. Đêm đến, nhồi gối đắp chăn trên giường giống y như người nằm, còn mình thì bò xuống hầm hào ngủ để không bị lính Polpot mò vào mưu sát” và say sưa kể về những chuyến bay làm nhiệm vụ chuyển tiếp trên không, vận tải giữa Tân Sơn Nhất - PhnomPenh. Đại tá Lê Tiến Phước, nguyên Chỉ huy trưởng Sở Chỉ huy tiền phương của QCKQ phía nam kể: Ngày 27.10.1980, máy bay chở đoàn cán bộ quân đội từ Tân Sơn Nhất sang Siem Reap đang bay trên vùng trời Campuchia, thì bị lính Polpot bắn tấn công, trung úy Phạm Hào Quang bị trọng thương, phải đưa về nước.
Vượt qua số phận
Thương binh Phạm Hào Quang
Gần 30 tuổi, ông mang tấm thân tàn phế về quê trong ánh mắt ái ngại của làng xóm và xót thương của bố mẹ già, 5 đứa em còn đang tuổi ăn học. Lãnh đạo xã bố trí cho công việc “trực Đảng ủy” và cho miếng đất ven đường Vinh - Cửa Hội để bán nước chè xanh, kẹo lạc. “Đêm nằm nghe tiếng kẻng chát chúa của ông đội trưởng gọi xã viên ra kho hợp tác chia sắn mua ở miền tây Quảng Bình ra, tôi bỗng trào nước mắt và nghĩ, không thể cam chịu đói khổ thế này được, phải đi”, ông Quang trầm giọng kể tiếp: “Mấy hôm sau, tôi giao hết sổ gạo, chế độ thương binh cho bố mẹ. Đứa em chở xe đạp ra ga Vinh, tôi khoác ba lô chống nạng leo lên đoàn tàu quân sự chở bộ đội vào nam, đưa thẻ thương binh xin đi nhờ”. Đó là ngày đông lạnh cuối 1983. Những người lính trẻ và tổ kiểm soát quân sự lặng lẽ dồn nhau, nhường một băng ghế cho người thương binh và cùng tựa vai nhau, đến tận ga Sóng Thần.
Đứng lên kiếm sống
Hồi còn công tác trong không quân, trung úy Phạm Hào Quang có quen với một nhân viên kỹ thuật của chế độ cũ (QCKQ tạm tuyển làm công tác đảm bảo máy bay chiến lợi phẩm tại Tân Sơn Nhất) tên Ngọc, nên khi về quê, ông Quang viết thư cho ông Ngọc nhờ “giúp em công việc làm”. Thời điểm này, ông Ngọc mở quán phở Anh tại đường Kỳ Đồng nên nhận ông Quang vào làm phụ bếp. Mỗi đêm, ông Quang đạp xe gần chục cây số ra lò mổ chở xương về rửa sạch, bắc bếp ninh đến gần sáng và sau đó nhặt rau thơm, rửa bát... đến khi hết hàng. “Tuyệt đối không đến gần khách”, ông chủ quán lệnh như vậy và giải thích: “Mặt anh bị thương nhiều sẹo đỏ, khách nhìn thấy sợ, không dám ăn”.
Dân miền Nam ăn phở thường gọi “hột gà” (trứng gà) và chỉ ăn lòng đỏ. Phần lòng trắng còn lại, ông Quang xin người chủ cho ăn, để giữ không tiêu đến khoản tiền lương 1.000 đồng/tháng, đều đặn gửi bưu điện về quê cho bố mẹ nuôi em ăn học. “Tôi ăn nhiều lòng trắng trứng quá, sẹo nổi trên trán và giờ vẫn y nguyên”, ông Quang bảo.
Phụ quán phở được gần 1 năm thì ông Quang thất nghiệp vì chủ quán sang nhượng, làm nghề khác. Để kiếm miếng ăn và nhất là khoản tiền hằng tháng gửi về quê, ông làm mọi việc thuê mướn, từ bỏ mối nước đá, bán bóng bay cho đến đẩy xe bán than… “Thời điểm ấy không có chỗ ở nên cứ đêm đêm tôi đi bộ ra ga Hòa Hưng (nay là ga Sài Gòn) kiếm chỗ ngủ, chung với cả người lang thang, bụi đời, nghiện ngập. Ban đầu thấy tôi mặt mũi nhiều sẹo, mấy cô gái điếm cứ tưởng giang hồ thứ dữ nên mua đồ ăn nước uống trái cây, chiều hết mức. Khi tôi nói thật mình là thương binh đang đi làm thuê, các cô ấy tránh xa hết”, ông kể, quầng mắt ầng ậc nước…
Học để nâng cao kiến thức bản thân, làm việc hiệu quả, làm gương cho con cháu. Thiêng liêng hơn, sau chiến tranh, tôi may mắn sống sót trở về thì phải học thêm cho những đồng đội thân yêu đã ngã xuống khi đèn sách còn dang dở”...
Bí mật thiết bị TQ485
Cuối năm 1984, anh thương binh Phạm Hào Quang xin được công việc thợ phụ sửa xe kiêm bảo vệ, trông coi cửa hàng vỉa hè cạnh nhà 78 Hồ Tùng Mậu (Q.1, TP.HCM). Chàng trai 30 tuổi lăn xả vào công việc để kiếm tiền gửi về quê nuôi các em ăn học, hôm nào vết thương tái phát, mới xin chủ nghỉ “đi thăm người nhà”, thực ra là vào Bệnh viện 175 lấy thuốc điều trị. Cũng thời gian này, ông Quang quen và yêu cô Võ Thị Bạch Tuyết (sinh năm 1963) làm công nhân tại Xí nghiệp liên hợp đay Cửu Long (nay là Công ty CP sản xuất dịch vụ thương mại đay Sài Gòn, ở P.Bến Nghé, Q.1, TP.HCM). Vượt qua mọi gièm pha dị nghị, nhất là sự khuyên can của bạn bè “Khùng mà lấy ông thương binh không nghề ngỗng, tài sản, người lại tít miền Trung nghèo khó”, ngày 15.4.1985 hai người kết hôn và được bố mẹ vợ cho ở nhờ trong nhà.
“Muốn sống và nuôi được vợ con ở đất này, không thể bằng việc làm thuê”. Nung nấu vậy, ông Quang nghỉ việc, gom góp ít tiền ra chợ Nhật Tảo mua dụng cụ sửa chữa đồ điện dân dụng và một số ti vi, quạt máy để... tháo ra nghiên cứu sửa chữa. Thời điểm này, ti vi đen trắng dạng “hàng bãi” từ các nước chuyển về nhiều theo đường tàu viễn dương, đẩy nhu cầu sửa chữa lên cao. Do không đồng bộ về công nghệ, nên việc ổn định sóng màn hình trở thành nhu cầu bức thiết đối với mỗi gia đình sắm được ti vi. Lang thang nhiều ngoài chợ Nhật Tảo nghe các thợ “tay to” bàn tán, ông Quang nảy ra ý định: “Sao không tự chế thiết bị tạo sóng?”. Hì hục cả tháng trời, cuối cùng ông cũng chế được thiết bị tạo sóng phục vụ việc sửa ti vi, gắn nhãn nhãn hiệu TQ485 - PATECRO, phía sau in model bản quyền HLVNA. Nhiều người tò mò hỏi, ông bật mí: “TQ485 là viết tắt tên 2 vợ chồng Tuyết Quang, cưới nhau tháng 4.1985. HLVNA là tên của quê hương Hưng Lộc, Vinh, Nghệ An”.
Thiết bị TQ485 ra đời, ông Quang ra chợ điện tử, đến từng cửa hàng sửa chữa để giới thiệu, bỏ mối. Tiếng lành đồn xa, thiết bị của ông được khách khắp trong nam ngoài bắc đặt mua, thậm chí đưa sang cả Campuchia nên vợ chồng trả được khoản vay mua thiết bị, dành dụm mua được căn nhà trong hẻm Vườn Chuối.
Sửa ti vi dạo...
“Dù có tiền nhưng vẫn phải chăm chỉ, thì mới trường vốn mà làm ăn”, ông Phạm Hào Quang đúc rút vậy với tôi và kể: Cứ tối đến là đi sửa ti vi dạo. Một tối đi qua đường Tôn Thất Tùng (Q.1, TP.HCM), ông Quang được gọi vào sửa chiếc ti vi màu. Vốn quen sửa đen trắng, ông Quang cẩn thận nói với gia chủ: “Cháu chưa sửa bao giờ, nhưng thử kiểm tra xem sao”. Té ra chỉ đứt cầu chì. Hôm sau, ông đạp xe mua cầu chì mang đến thay và lấy công 40 đồng khiến chủ nhà trợn mắt. Tưởng người chủ chê giá cao, ông bỏ tiền công, chỉ lấy 30 đồng tiền mua phụ kiện. Ông chủ xua tay: “Hôm qua, có một thợ đòi 200.000 đồng, bằng nửa cái ti vi. Mày làm ăn thật thà thế này, sao sống được đất này hả con?”. Chính ông chủ này, sau đó đã đến tận “ổ chuột” của ông Quang tìm hiểu gia cảnh. Khi biết ông là thương binh, đã ngay lập tức bán chịu cho căn nhà rộng 120 m2 ở mặt tiền đường Huỳnh Tịnh Của với giá 10 cây vàng (1/3 giá trị thời ấy) và xua tay: “Vợ chồng chú không có con, nhà để không mấy năm rồi, gia đình cháu cứ ở đấy, khi nào đủ tiền thì trả”...
Học cho những đồng đội đã ngã xuống
“Càng làm điện tử mới thấy mình yếu sức do nhiễm chì”, thương binh Phạm Hào Quang kể. Khoảng năm 1992, ông Quang đi theo nhóm thợ hồ gần nhà để phụ việc. Đang thực hiện công trình thì người thợ cả mất đột ngột, khiến anh em trong nhóm không người cầm đầu, định giải tán. Là người nhiều tuổi, ông Quang đứng ra tập hợp, điều hành công việc và vừa làm chủ vừa... học mót nghề. Mấy năm trời như vậy, đến giữa năm 1995, ông quyết định đi học Trường trung cấp xây dựng số 7 (nay là Trường cao đẳng Xây dựng TP.HCM) ở P.Bình Thọ, Q.Thủ Đức. 42 tuổi mới đi học quản lý xây dựng, ông khiến hết thảy học viên, giáo viên trong trường kính nể.
Mãi đến năm 2008, khi có chế độ đặc cách cấp bằng cấp 3 (THPT) cho những học sinh thực hiện nghĩa vụ quân sự, ông mới đủ tiêu chuẩn dự thi Khoa Luật, ĐH Đà Lạt và miệt mài theo học khóa 2009 - 2014. Những sinh viên học cùng lớp kể: Anh Quang đến lớp sớm, ban đầu ai cũng tưởng đó là... giảng viên. Các giảng viên mới nhận lớp, lại cứ tưởng đó là cán bộ của Sở xuống... kiểm tra. Kết thúc khóa học, mọi người mới biết anh Quang là thương binh 1/4 thương tật khắp người và trong lễ nhận bằng cử nhân, rất nhiều sinh viên đã khóc khi nghe người cử nhân 60 tuổi tâm sự: “Việc học là việc cả một đời người và không có tuổi. Học để nâng cao kiến thức bản thân, làm việc hiệu quả, làm gương cho con cháu. Thiêng liêng hơn, sau chiến tranh, tôi may mắn sống sót trở về thì phải học thêm cho những đồng đội thân yêu đã ngã xuống khi đèn sách còn dang dở”...
Dù bận việc kinh doanh nhưng ông Phạm Hào Quang vẫn đảm nhiệm Tổ trưởng dân phố 96 (KP.5, P.Tân Quý, Q.Tân Phú, TP.HCM). Không chỉ vận động bà con chấp hành chủ trương chính sách, ông còn tập trung chăm sóc các hoàn cảnh khó khăn và người già, trẻ em. Cứ đến trung thu, nhà ông vui như tết bởi ông và một số nhà hảo tâm bỏ tiền túi ra tổ chức vui chơi, tặng quà trẻ nhỏ. Năm trước, ông góp mấy chục triệu đồng sửa chữa lại hệ thống thoát nước và đổ bê tông đoạn đường hẻm 38 Gò Dầu cho bà con đi lại dễ dàng. Trong hẻm có một trường hợp bị ung thư, ông bỏ tiền túi và vận động được gần 40 triệu đồng giúp chữa bệnh. Với quê hương, năm nào ông cũng tặng học bổng cho các học sinh nghèo vượt khó trong xã...