(QK7 Online) - Năm 1979, Bộ Quốc phòng Israel chính thức đưa chiếc xe tăng chủ lực đầu tiên do người Israel tự chế tạo với tên gọi Merkava vào biên chế trong lực lượng phòng vệ Israel (IDF). Tính tới thời điểm hiện tại, xe tăng Merkava đã “lên đời” tới phiên bản Mark IV và việc cải tiến chưa có dấu hiệu dừng lại trong tương lai. Điều gì đã làm nên sự thành công của con "quái vật thép" khu vực Trung Đông này?
Đánh giá toàn bộ chương trình phát triển xe tăng Merkava, giáo sư R. Hilmes của Học viện Kỹ thuật quân sự Bundeswehr (CHLB Đức) trong bài viết "30 năm phát triển của xe tăng Merkava", được đăng trên Tạp chí German Strategie und Technik số tháng 9 năm 2009, đã đánh giá các giai đoạn phát triển của xe tăng Merkava và minh họa một cách chi tiết tỷ lệ tăng trưởng của ngành công nghiệp quốc phòng Israel qua nhiều thập kỷ.
Tư duy phát triển xe tăng khác biệt
Khi mới ra đời, chiếc Merkava chưa phù hợp với tư duy của các nhà lãnh đạo quân sự thế giới, tuy nhiên sự thành công của xe tăng Merkava đã khẳng định tính đúng đắn trong tư duy quân sự của các nhà lãnh đạo Do Thái.
Sự thành công của các phiên bản Merkava trước hết các công ty sản xuất luôn cố gắng sử dụng các công nghệ mới nhất, nhưng theo chuyên gia Đức, đây không phải là mục tiêu chính. Nhiệm vụ chính của dự án vẫn là đáp ứng được các tiêu chuẩn chiến đấu và bảo vệ cho kíp xe.
Đánh giá toàn bộ chương trình phát triển xe tăng Merkava, giáo sư R. Hilmes của Học viện Kỹ thuật quân sự Bundeswehr (CHLB Đức) trong bài viết "30 năm phát triển của xe tăng Merkava", được đăng trên Tạp chí German Strategie und Technik số tháng 9 năm 2009, đã đánh giá các giai đoạn phát triển của xe tăng Merkava và minh họa một cách chi tiết tỷ lệ tăng trưởng của ngành công nghiệp quốc phòng Israel qua nhiều thập kỷ.
Tư duy phát triển xe tăng khác biệt
Khi mới ra đời, chiếc Merkava chưa phù hợp với tư duy của các nhà lãnh đạo quân sự thế giới, tuy nhiên sự thành công của xe tăng Merkava đã khẳng định tính đúng đắn trong tư duy quân sự của các nhà lãnh đạo Do Thái.
Sự thành công của các phiên bản Merkava trước hết các công ty sản xuất luôn cố gắng sử dụng các công nghệ mới nhất, nhưng theo chuyên gia Đức, đây không phải là mục tiêu chính. Nhiệm vụ chính của dự án vẫn là đáp ứng được các tiêu chuẩn chiến đấu và bảo vệ cho kíp xe.
Xe tăng Merkava phiên bản đầu tiên Mark I (1979)
Bên cạnh đó, Israel luôn coi lực lượng xe tăng là “xương sống” của các cuộc tiến công đối phó với “chiến tranh bạo loạn” - một hình thái xung đột mà đối phương phân tán, ẩn nấp ở các khu dân cư đông đúc - vào trong tư duy thiết kế của họ. Cuối cùng, nhiệm vụ quan trọng nhất là đảm bảo sự sống còn của kíp xe trong những điều kiện khắc nghiệt nhất.
Thiết kế luôn đặt sinh mệnh binh lính lên cao nhất
Tinh thần chỉ đạo xuyên suốt của toàn bộ chương trình phát triển xe tăng Merkava (từ Mark I đến Mark IV và cả sau này), các chuyên gia IDF đã yêu cầu đặt sự sống của kíp xe lên hàng đầu. Đây cũng phù hợp với bối cảnh địa chính trị và quy mô đất nước Israel tại khu vực Trung Đông, luôn phải đối mặt với sự thù địch của các nước Arập đòi xóa bỏ nhà nước Do Thái.
Thiết kế luôn đặt sinh mệnh binh lính lên cao nhất
Tinh thần chỉ đạo xuyên suốt của toàn bộ chương trình phát triển xe tăng Merkava (từ Mark I đến Mark IV và cả sau này), các chuyên gia IDF đã yêu cầu đặt sự sống của kíp xe lên hàng đầu. Đây cũng phù hợp với bối cảnh địa chính trị và quy mô đất nước Israel tại khu vực Trung Đông, luôn phải đối mặt với sự thù địch của các nước Arập đòi xóa bỏ nhà nước Do Thái.
Xe tăng Merkava phiên bản thứ hai Mark II (1983)
Các phiên bản Merkava từ Mark I đến Mark IV cho dù có cải tiến, nâng cấp nhiều tính năng nhưng cơ bản vẫn giữ cấu tạo chung như ban đầu. Merkava có cấu tạo khác biệt so với những xe tăng của cả phương Tây và phương Đông, đó là động cơ được lắp phía trước; mặc dù thiết kế như vậy có thể dẫn đến những bất lợi như khả năng bộc lộ hồng ngoại ở bán cầu trước của xe lớn; khả năng cân bằng xe giữa tháp pháo và xe cũng không thể bằng xe tăng truyền thống khi bố trí động cơ ở phía sau. Nhưng với cấu tạo với động cơ phía trước đã tăng khả năng bảo vệ với lái xe; ngoài ra sự bố trí như vậy cũng làm buồng chiến đấu rộng hơn, giúp xe bố trí một cửa thoát hiểm phía sau, tiện lợi cho kíp xe nhanh chóng thoát khỏi xe nếu bị xe bị trúng đạn. Việc vận chuyển đạn pháo hay các thiết bị vào xe cũng nhanh và dễ dàng hơn các xe tăng truyền thống. Đồng thời cũng biến xe thành một công sự thép di động, khi cần thiết có thể chứa thêm 6 lính bộ binh.
Tháp pháo của Merkava cũng có nhiều điểm khác biệt, các tấm thép được bố trí nghiêng tối đa, giảm mức độ bám của đầu đạn chống tăng các loại. Khoang chứa đạn được bố trí riêng biệt phía sau, đảm bảo an toàn khi xe bị trúng đạn.
Kinh nghiệm thực chiến luôn được bổ sung vào thiết kế
Năm 1983, phiên bản thứ hai của xe tăng Merkava ra đời với ký hiệu Mark II, những kinh nghiệm từ cuộc chiến tranh Israel - Li băng trước đó một năm đã được vào thiết kế. Trong đó đáng kể nhất là xe được trang bị những tấm giáp phản ứng nổ, giúp xe có thể chống lại có hiệu quả của các đầu đạn xuyên lõm; tháp pháo còn bố trí diềm xích, treo các bi sắt nặng có tác dụng giảm tổn thương cho xe khi bị súng chống tăng bắn từ phía sau; ngoài ra xe còn được trang bị một súng cối 60mm để chống bộ binh ở tầm gần.
Năm 1990, phiên bản thứ ba của xe tăng Merkava được đưa vào trang bị với ký hiệu Mark III. Phiên bản Mark III được trang bị pháo nòng trơn 120mm (Mark I và Mark II trang bị pháo nòng xoắn 105 mm M68 của Mỹ) và một động cơ mạnh hơn. Nhưng có lẽ công nghệ được quan tâm nhất ở phiên bản này đó là các tấm giáp phức hợp được lắp ráp dạng bản lề; Israel cũng không tiết lộ những bí mật về các tấm giáp này, chỉ biết rằng nó tăng cường khả năng bảo vệ cho xe trước những loại đạn xuyên động năng dưới cỡ.
Tháp pháo của Merkava cũng có nhiều điểm khác biệt, các tấm thép được bố trí nghiêng tối đa, giảm mức độ bám của đầu đạn chống tăng các loại. Khoang chứa đạn được bố trí riêng biệt phía sau, đảm bảo an toàn khi xe bị trúng đạn.
Kinh nghiệm thực chiến luôn được bổ sung vào thiết kế
Năm 1983, phiên bản thứ hai của xe tăng Merkava ra đời với ký hiệu Mark II, những kinh nghiệm từ cuộc chiến tranh Israel - Li băng trước đó một năm đã được vào thiết kế. Trong đó đáng kể nhất là xe được trang bị những tấm giáp phản ứng nổ, giúp xe có thể chống lại có hiệu quả của các đầu đạn xuyên lõm; tháp pháo còn bố trí diềm xích, treo các bi sắt nặng có tác dụng giảm tổn thương cho xe khi bị súng chống tăng bắn từ phía sau; ngoài ra xe còn được trang bị một súng cối 60mm để chống bộ binh ở tầm gần.
Năm 1990, phiên bản thứ ba của xe tăng Merkava được đưa vào trang bị với ký hiệu Mark III. Phiên bản Mark III được trang bị pháo nòng trơn 120mm (Mark I và Mark II trang bị pháo nòng xoắn 105 mm M68 của Mỹ) và một động cơ mạnh hơn. Nhưng có lẽ công nghệ được quan tâm nhất ở phiên bản này đó là các tấm giáp phức hợp được lắp ráp dạng bản lề; Israel cũng không tiết lộ những bí mật về các tấm giáp này, chỉ biết rằng nó tăng cường khả năng bảo vệ cho xe trước những loại đạn xuyên động năng dưới cỡ.
Xe tăng Merkava phiên bản thứ ba Mark III (1989)
Một công nghệ quan trọng cũng được đưa vào phiên bản Mark III đó là hệ thống cảnh báo tên lửa chống tăng có điều khiển dẫn đường bằng laser, khi có tín hiệu laser chiếu xạ vào xe tăng, hệ thống bảo vệ sẽ tự kích hoạt như xả khói mù hoặc phóng đạn khói, che mắt hệ thống dẫn bắn của tên lửa đang ngắm tới. Hệ thống cảnh báo làm giảm đáng kể khả năng bắn phá thành công bằng tên lửa chống tăng dẫn đường bằng laser.
Năm 2004, phiên bản Mark IV của chiếc Merkava được đưa vào sử dụng, Mark IV được phát triển dựa trên kinh nghiệm của cả ba phiên bản trước. Trong phiên bản Mark IV đã thiết kế lại hình dạng xe, thay đổi các tấm bảo vệ modul cho phù hợp; cùng với tăng cường giáp trụ đó là việc trang bị cho xe hệ thống phòng thủ chủ động Trophy; những sự sửa đổi này làm tăng khả năng bảo vệ của xe lên một cách rõ rệt.
Việc tăng cường khả năng bảo vệ cũng dẫn đến tăng trọng lượng của xe, Mark IV được trang bị động cơ 1.500 mã lực; pháo chính trên xe cũng được cải tiến, hệ thống kiểm soát hỏa lực được số hóa hoàn toàn; hệ thống nạp đạn cũng có nhiều cải tiến, đảm bảo độ tin cậy cao hơn.
Tính kinh tế và hiệu quả
Như chúng ta có thể thấy, qua các phiên bản của xe tăng Merkava, các khái niệm về thiết kế xe tăng của người Do Thái không thay đổi, trong đó vẫn đặt ưu tiên hàng đầu là bảo đảm an toàn cho kíp xe trước các mối đe dọa.
Giống như nhiều dòng xe tăng khác, Merkava của Israel trở thành cơ sở cho một số mẫu thiết bị quân sự dùng cho các mục đích khác. Đáng lưu ý là cho phép thiết kế những thiết bị đi kèm mà không có sự thay đổi nghiêm trọng của khung gầm xe tăng.
Năm 2004, phiên bản Mark IV của chiếc Merkava được đưa vào sử dụng, Mark IV được phát triển dựa trên kinh nghiệm của cả ba phiên bản trước. Trong phiên bản Mark IV đã thiết kế lại hình dạng xe, thay đổi các tấm bảo vệ modul cho phù hợp; cùng với tăng cường giáp trụ đó là việc trang bị cho xe hệ thống phòng thủ chủ động Trophy; những sự sửa đổi này làm tăng khả năng bảo vệ của xe lên một cách rõ rệt.
Việc tăng cường khả năng bảo vệ cũng dẫn đến tăng trọng lượng của xe, Mark IV được trang bị động cơ 1.500 mã lực; pháo chính trên xe cũng được cải tiến, hệ thống kiểm soát hỏa lực được số hóa hoàn toàn; hệ thống nạp đạn cũng có nhiều cải tiến, đảm bảo độ tin cậy cao hơn.
Tính kinh tế và hiệu quả
Như chúng ta có thể thấy, qua các phiên bản của xe tăng Merkava, các khái niệm về thiết kế xe tăng của người Do Thái không thay đổi, trong đó vẫn đặt ưu tiên hàng đầu là bảo đảm an toàn cho kíp xe trước các mối đe dọa.
Giống như nhiều dòng xe tăng khác, Merkava của Israel trở thành cơ sở cho một số mẫu thiết bị quân sự dùng cho các mục đích khác. Đáng lưu ý là cho phép thiết kế những thiết bị đi kèm mà không có sự thay đổi nghiêm trọng của khung gầm xe tăng.
Xe tăng Merkava phiên bản mới nhất Mark IV (2004)
Với vị trí của động cơ được lắp đặt ở phía trước của xe, việc bố trí như vậy đi ngược với thiết kế truyền thống của xe tăng, nhưng lại hữu ích trong các dự án khác. Trong những năm của thập niên 1980, phiên bản Mark I được chuyển đổi để gắn một pháo tự hành Scholef và mẫu pháo này rất thành công; bên cạnh đó phiên bản Mark I còn được cải tiến thành xe công trình rất hiệu quả.
Hiện nay, Israel đã tiến hành hoán cải những chiếc Merkava Mark I thành những xe chiến đấu bộ binh hạng nặng Namer, hiện nay số lượng đã chuyển đổi được 3 tiểu đoàn, những xe chiến đấu bộ binh này được đánh giá rất cao vì khả năng bảo vệ của nó. Biến thể Namer IFV là một bước đi mới của Israel nhằm cải thiện khả năng tác chiến đô thị dành cho các đơn vị tác chiến trên bộ, khi họ được tăng cường sức mạnh hỏa lực ở tầm gần.
Hiện nay, Israel đã tiến hành hoán cải những chiếc Merkava Mark I thành những xe chiến đấu bộ binh hạng nặng Namer, hiện nay số lượng đã chuyển đổi được 3 tiểu đoàn, những xe chiến đấu bộ binh này được đánh giá rất cao vì khả năng bảo vệ của nó. Biến thể Namer IFV là một bước đi mới của Israel nhằm cải thiện khả năng tác chiến đô thị dành cho các đơn vị tác chiến trên bộ, khi họ được tăng cường sức mạnh hỏa lực ở tầm gần.
Xe chiến đấu bộ binh IFV Namer sửa đổi trên khung gầm Merkava Mark I
Kể từ khi chiếc xe tăng Merkava đầu tiên ra đời cách đây đã 40 năm, trong thời gian này, ngành công nghiệp của Israel đã tạo ra bốn phiên bản của Merkava và các loại xe sử dụng chung khung gầm của xe tăng Merkava, tăng hiệu quả chiến đấu cũng như lợi ích kinh tế. Trên bình diện tổng thể, các phiên bản Merkava đã thể hiện tốt khả năng kỹ - chiến thuật trên chiến trường. Thành quả đạt được như vậy, bởi sự cải tiến liên tục của công nghệ; liên tục bổ sung kinh nghiệm thực chiến vào thiết kế. Con "quái vật thép" này cũng đã giúp Israel trụ vững giữa “chảo lửa” Trung Đông.
Từ khi đưa vào sử dụng, xe tăng Merkava đã phải đối mặt với những mối đe dọa nghiêm trọng nhất, có thiệt hại hoặc tổn thất. Tuy nhiên, các nhà thiết kế Merkava đã kịp thời đúc rút kinh nghiệm thực chiến với những kẻ thù của họ để đưa ra những ý tưởng cải tiến mới.
Bốn phiên bản của Merkava đã được đưa vào sử dụng và được đánh giá là những mẫu xe tăng chiến đấu chủ lực hàng đầu thế giới trên cả 3 phương diện: hỏa lực mạnh, sức cơ động cao và khả năng bảo vệ tốt.
Hiện nay Lực lượng phòng vệ Israel (IDF) vẫn chưa có ý định dừng lại ở phiên bản Mark IV, với quan điểm cơ bản của học thuyết quân sự Israel là “đảm bảo giành chiến thắng trong cuộc chiến tranh thông thường, quy mô lớn có sự tham gia của các binh đoàn xe tăng và không quân được trang bị vũ khí hiện đại nhất”. Đây có thể được coi là tư tưởng chỉ đạo của người Israel trong việc sử dụng lực lượng tăng, thiết giáp từ khi lập quốc, để họ có thể đứng vững ở vùng đất dữ Trung Đông.
Từ khi đưa vào sử dụng, xe tăng Merkava đã phải đối mặt với những mối đe dọa nghiêm trọng nhất, có thiệt hại hoặc tổn thất. Tuy nhiên, các nhà thiết kế Merkava đã kịp thời đúc rút kinh nghiệm thực chiến với những kẻ thù của họ để đưa ra những ý tưởng cải tiến mới.
Bốn phiên bản của Merkava đã được đưa vào sử dụng và được đánh giá là những mẫu xe tăng chiến đấu chủ lực hàng đầu thế giới trên cả 3 phương diện: hỏa lực mạnh, sức cơ động cao và khả năng bảo vệ tốt.
Hiện nay Lực lượng phòng vệ Israel (IDF) vẫn chưa có ý định dừng lại ở phiên bản Mark IV, với quan điểm cơ bản của học thuyết quân sự Israel là “đảm bảo giành chiến thắng trong cuộc chiến tranh thông thường, quy mô lớn có sự tham gia của các binh đoàn xe tăng và không quân được trang bị vũ khí hiện đại nhất”. Đây có thể được coi là tư tưởng chỉ đạo của người Israel trong việc sử dụng lực lượng tăng, thiết giáp từ khi lập quốc, để họ có thể đứng vững ở vùng đất dữ Trung Đông.
Trịnh Ngọc Tiến